a banalidade do optimismo

The University of Virginia Press

pode haber moitas e boas razóns para crer que algo vai saír ben, mais que vai ser así porque es optimista nom é unha delas. é simplemente tan irracional como crer que todo vai ir ben porque es albanés, ou porque estivo a chover tres días un detrás doutro. se nom hai ningunha boa razón pola que as cousas funcionen de xeito satisfactorio, tampouco hai unha boa razón pola que teñan que funcionar mal, polo que a crenza do optimista carece de base. é posíbel ser un optimista pragmático, no sentido de sentir a certeza de que este problema, mais nom aquel, se resolverá; mais o que un podería chamar un optimista profesional ou con carné séntese optimista sobre situacións específicas porque ten tendencia a sentirse así en xeral. atopará o ferro perdido do piercing ou herdará unha casa señorial xacobina porque a vida, no seu conxunto, tampouco é tan mala. corre así o perigo mercar nas rebaixas a súa esperanza. en efecto, nun do seus sentidos o optimismo é máis cousa de crenza que de esperanza. baséase na opinión de que as cousas teñen tendencia a acabar ben, nom no extenuante compromiso que implica a esperanza. Henry James considerou que era tan frecuente na vida coma nas letras. ‘no que respecta ás aberracións dun optimismo superficial,’ escribe en A arte da ficción, ‘o chan (da ficción inglesa en especial) está estrado tanto coas súas partículas quebradizas como con cristais xa crebados’.

o optimismo, en tanto perspectiva xeral, é autosuficiente. é difícil argumentar contra del porque é unha actitude primordial cara o mundo que, como o cinismo ou a credulidade, ilumina os feitos desde o seu ángulo particular e por iso se resiste a ser refutado por eles. de aquí deriva a trillada metáfora de ver o mundo con gafas de cor de rosa, que colorarán todo o que rete a túa visión con precisamente ese mesmo rubicundo fulgor. nunha especie de astigmatismo moral, a verdade defórmase para adaptala ás propias propensións, que xa tomaron no teu nome todas as decisións vitais. posto que o pesimismo implica moita da mesma caste de torsión espiritual, as dúas actitudes teñen máis en común do que xeralmente se cre. o psicólogo Erik Erikson fala dun 'optimismo maladaptativo' polo cal o infante nom é capaz de recoñecer os lindes do posíbel ao nom poder facerse eco dos desexos dos que o rodean, e a súa incompatibilidade cos seus. recoñecer a intransixencia da realidade é, na opinión de Erikson, vital para a formación do ego, mais isto é precisamente o que ao optimismo crónico ou profesional lle resulta difícil lograr.   

un optimista non é simplemente alguén con grandes esperanzas. incluso un pesimista pode ser positivo en relación a un asunto concreto, independentemente da súa neura habitual. pódese albergar esperanza sen sentir que sexa probábel que as cousas acaben ben. un optimista é máis ben alguén ilusionado coa vida simplemente porque é un optimista. anticipa conclusións agradábeis porque el é así. e como tal, nom ten en conta que se deben ter razóns para ser feliz. a diferenza da esperanza, polo tanto, o optimismo profesional nom é unha virtude, nom máis que ter pecas ou os pés planos resulta virtuoso. nom é unha disposición que un adquire por medio de fondas reflexións ou estudo disciplinado. é, simplemente, un capricho do temperamento. 'mira sempre o lado alegre da vida' contén tanta racionalidade como 'peitéate sempre coa a raia ao medio' ou 'saúda sempre obsequiosamente a un lobishome irlandés'.

igualmente desgastada, a imaxe do vaso medio cheo ou medio baleiro dependendo da opinión de cada un é instrutiva a este respecto. a imaxe delata o feito de que nom hai nada na propia situación que determine a resposta ante ela. pode nom representar reto algún para os nosos prexuízos habituais. nom hai nada obxectivo en xogo. verás a mesma cantidade de líquido sexas despreocupado ou taciturno. como un vexa o vaso, polo tanto, é puramente arbitrario. e é moi dubidoso que a unha conclusión puramente arbitraria se lle poida denominar valoración.

seguramente hai pouco que discutir sobre a cuestión, xa que para os modos de postmodernismo epistemoloxicamente máis inxenuos as crenzas nom se discuten. a cousa é que ti ves o mundo ao teu xeito e eu ao meu, e nom hai terreo neutral no que os dous puntos de vista entren en contenda mutua. posto que tal terreo estaría, en si mesmo, suxeito a interpretacións diferentes debido aos puntos de vista en cuestión, nom sería neutral en absoluto. ningunha posición pode ser empiricamente refutada, xa que cada unha interpretará os feitos de xeito que confirmará a súa propia validez. de xeito similar, tanto optimismo como pesimismo son modos de fatalismo. nom hai nada que facer se es optimista, de igual xeito que nom hai nada que facer se mides un metro sesenta e catro. estás encadeado á túa ledicia como un escravo ao seu remo, unha perspectiva moi sombría. todo o que é realmente posíbel, polo tanto, co relativismo epistemolóxico, é que os dous campos respecten as súas opinións respectivas dun xeito bastante inoperante de tolerancia. nom hai bases racionais para decidir entres as dúas opcións. para certa estirpe de relativismo moral nom hai bases racionais para decidirse entre convidar a cear aos teus amigos ou colgalos cabeza abaixo das vigas mentres lles rebuscas os petos. a auténtica esperanza, pola contra, precisa estar alicerzada con motivos. nisto, semella ao amor, do que é, teoloxicamente falando, unha modalidade específica. debe ser capaz de seleccionar as características dunha situación que a fai críbel. doutro modo é só instinto, como estar convencido de que hai un polbo baixo a cama. a esperanza debe ser imperfecta, de igual xeito que nom o é a ledicia temperamental.

incluso cando o optimismo recoñece que os feitos nom lle dan a razón, o seu entusiasmo permanece inmaculado. Mark Tapley, un personaxe en Martin Chuzzlewit, de Charles Dickens, ten un bo humor tan fanático que para demostrar que a súa ledicia nom se merca nas rebaixas, vai á busca da clase de situacións horríbeis que levaría a outros ao desespero. xa que Tapley desexa que as súas circunstancias sexan canto máis angustiosas mellor para sentirse satisfeito consigo mesmo, o seu optimismo é en realidade un xeito de egoísmo; igual que a maioría dos puntos de vista na novela. é da mesma caste que o sentimentalismo, outra forma de alegría que se trata, en segredo, de si mesma. o egoísmo abonda tanto en Martin Chuzzlewit que incluso a xenerosidade de espírito de Tapley se describe como unha caste de idiosincrasia ou unha extravagancia do temperamento, en absoluto un fenómeno moral. hai un sentido no que nom desexa que a súa situación mellore, xa que isto privaría de valor moral a súa cordialidade. a súa disposición xovial é así cómplice coas forzas que estenden a tristura ao seu redor. o pesimista sospeita igualmente de esforzarse por mellorar - nom porque lle privaría de oportunidades de pasalo ben, mais porque cre que é algo case condenado ao fracaso.

os optimistas tenden a crer no progreso. mais se se poder mellorar as cousas, entón dedúcese que a súa situación actual deixa algo que desexar. neste sentido, o optimismo nom é tan disparatado coma o que no século XVIII se coñeceu coma 'optimalismo'. para o optimalista xa gozamos o mellor de todos os arranxos cósmicos posíbeis; o optimista, pola contra, pode recoñecer as pexas do presente mentres mira cara un futuro lustroso. a cuestión é se a perfección xa está aquí, ou é un obxectivo cara o que nos encamiñamos. nom é difícil, sen embargo, ver como o optimalismo pode constituír unha receita para a apatía moral; o que, polo tanto, socavaría a súa afirmación de que o mundo nom se pode mellorar.

como nihilistas que son, os optimalistas carecen de toda esperanza porque nom a precisan. xa que nom ven motivo para cambiar, poderían aliarse con eses conservadores para os que tal cambio é algo deplorábel, ou para os que a nosa situación é demasiado corrupta como para permitir cambio algún. Henry James puntualiza que 'inda que un conservador nom é necesariamente un optimista, creo que un optimista é moi probabelmente un conservador'. os optimistas son conservadores porque a súa fe nun futuro benigno está enraizada na súa confianza na solvencia esencial do presente. en efecto, o optimismo é unha compoñente típica das ideoloxías gobernantes. se, por norma, os gobernantes nom animan os cidadáns a crer que hai un apocalipse espantoso axexando á volta da esquina, é, en parte, porque a alternativa á unha cidadanía entusiasta pode ser a desafección política. a desolación, pola contra, pode ser unha postura radical. so se contemplas como crítica a túa situación recoñeces a necesidade de transformala. a insatisfacción pode ser un aguillón para a reforma. ao optimista, pola contra, probabelmente se lle ocorreran solucións puramente cosméticas. a verdadeira esperanza precísase máis canto peor e crítica é a situación, un estado de emerxencia que o optimismo é xeralmente remiso a recoñecer. un preferiría nom ter esperanza, xa que necesitala é sinal de que xa aconteceu o que resulta difícil aceptar. nas escrituras hebreas, por exemplo, a esperanza ten un subtexto sombrío, implicando a confusión do impío. se un ten necesidade da virtude, é porque arredor hai moitos malvados.

Nietzsche distingue en Schopenhauer como educador dous tipos de ledicia - unha inspirada nunha tráxica confrontación co terríbel, como os antigos gregos, e unha caste superficial de cordialidade que obtén a súa solidez a expensas dunha conciencia do irreparábel. é incapaz de mirar directamente aos ollos os monstros que afirma combater. nesa medida, a esperanza e o optimismo temperamental lévanse a matar. o desenfado ou espírito verdadeiros, desde o punto de vista de Nietzsche, son arduos, rigorosos, unha cuestión de carraxe e autosuperación. desmonta a distinción entre ledicia e seriedade, que é a razón pola que pode escribir en ecce homo sobre estar 'de bo humor no medio de verdades duras'. Nietzsche tiña tamén, con total seguridade, razóns deshonestas para rexeitar o optimismo. en nacemento da traxedia prescinde del, en plan machote, por ser 'unha doutrina para frouxos', e asóciao ás perigosas aspiracións revolucionarias da 'clase escrava' do seu día.

Theodor Adorno unha vez observou que os pensadores que nos proporcionan a verdade sobria e sen edulcorar (tiña en mente a Freud) prestaban máis servizo á humanidade que os utópicos inxenuos. veremos máis adiante como o colega de Adorno, Walter Benjamin, construíu a súa visión revolucionaria sobre a desconfianza no progreso histórico, así como nunha fonda melancolía. o propio Benjamin chama a esta perspectiva 'pesimismo', mais un que tamén se podería considerar realismo, a condición moral máis difícil de acadar. num célebre ensaio sobre o surrealismo, fala da necesidade urxente de 'organizar' o pesimismo con fins políticos, contrarrestando o optimismo facilón de certos sectores da esquerda. hai, escribe, a necesidade de 'pesimismo todo o tempo'. definitivamente. desconfianza no destino da literatura, desconfianza no destino da liberdade, desconfianza no destino da humanidade europea, mais desconfianza tripla ante toda reconciliación entre clases, entre nacións, entre individuos. e confianza ilimitada só na IG Farben e na pacífica perfección da forza aérea. o testán escepticismo de Benjamin está ao servizo do benestar humano. é un intento de nom permanecer friamente perplexo en beneficio da acción construtiva. noutras mans, con seguridade, esta visión desalentada cuestionaría a posibilidade mesma da transformación política. quizás unha certa impotencia é inherente ao cataclismo xeral. de ser así, entón canto peor muda a túa situación, máis difícil é alterala. este nom é punto de vista de Benjamin. para el, a refutación do optimismo é unha condición esencial do cambio político

foto tirada de 'New Humanist'

the banality of optimism

there may be many good reasons for believing that a situation will turn out well, but to expect that it will do so because you are an optimist is not one of them. It is just as irrational as believing that all will be well because you are an Albanian, or because it has just rained for three days in a row. If there is no good reason why things should work out satisfactorily, there is no good reason why they should not turn out badly either, so that the optimist's belief is baseless. It is possible to be a pragmatic optimist, in the sense of feeling assured that this problem, but not that one, will be resolved; but what one might call a professonal or card-carrying optimist feels sanguine about specific situations because he or she tends to feel sanguine in general.  He will find his lost nose stud or inherit a Jacobean manor house because life as a whole is not so bad. He is thus in danger of buying his hope on the cheap. In fact, there is a sense in which optimism is more a matter of belief than of hope. It is based on an opinion that things tend to work out well, not on the strenuous commitment that hope involves. Henry James thought it rife in both life and letters. 'As for the aberrations of a shallow optimism,' he writes in The Art of Fiction, 'the ground (of English fiction especially) is strewn with their brittle particles as with broken glass.'

optimism as a general outlook is self-sustaining. If it is hard to argue against, it is because it is a primordial stance toward the world, like cynicism or credulity, which lights up the facts from its own peculiar angle and is thus resistant to being refuted by them. Hence the hackneyed metaphor of seeing the world through rose-tinted spectacles, which will color whatever might challenge your vision with the same ruddy glow. In a kind of moral astigmatism, one skews the truth to fit one's natural proclivities, which have already taken all the vital decisions on your behalf. Since pessimism involves much the same kind of spiritual kink, the two moods have more in common than is generally thought. The psychologist Erik Erikson speaks of a "maladaptive optimism" whereby the infant fails to acknowledge the bounds of the possible by failing to register the desires of those around it, and their incompatibility with its own. Recognizing the intransigence of reality is in Erikson's view vital to the formation of the ego, but it is just this that the chronic or professional optimism finds hard to achieve.

an optimist is not just someone with high hopes. Even a pessimist can feel positive on a particular issue, whatever his or her habitual gloom. One can have hope without feeling that things in general are likely to turn out well. An optimist is rather someone who is bullish about life simply because he is an optimist. He anticipates congenial conclusions because this is the way it is with him. As such, he fails to take the point that one must have reasons to be happy. Unlike hope, then, professional optimism is not a virtue, any more than having freckels or flat feet is a virtue. It is not a disposition one attains through deep reflection or disciplined study. It is simply a quirk of temperament. 'Always look on the bright side of life' has about as much rational force as 'always part your hair in the middle,' or 'always tip your hat obsequiously to an Irish wolfhound'.

the equally moth-eaten image of the glass which is half full or half empty depending on one's viewpoint is instructive in this respect. The image betrays the fact that there is nothing in the situation itself to determine one's response to it. It can offer no challenge to your habitual prejudices. There is nothing objectively at stake. You will see the same amount of liquid whether you are of a carefree or morose turn of mind. How one feels about the glass, then, is purely arbitrary. And whether a judgement that is purely arbitrary can be said to be a judgement at all is surely doubtful.

there can certainly be no arguing over the matter, as for the more epistemologically naive forms of postmodernism there can be no arguing over beliefs. The fact is that you see the world in your way and I see it in mine, and there is no neutral ground on which these two points of view might enter into mutual contention. Since any such ground would itself be interpreted differently by the viewpoints in question, it would not be neutral at all. Neither standpoint can be empirically disproved, since each will interpret the facts in a way that confirms its own validity. In a similar way, both optimism and pessimism are forms of fatalism. There is nothing you can do about being an optimist, rather as there is nothing you can do about being five foot four. You are chained to your cheerfulness like a slave to his oar, a glum enough prospect. All that is really possible, then, as with epistemological relativism, is for the two camps to respect each other's opinion in a rather toothless kind of tolerance. There are no rational grounds for deciding between these cases, any more than for a certain strain of moral relativism are there rational grounds for deciding between inviting your friends to dinner and hanging them upside down from the rafters while you rifle their pockets. Authentic hope, by contrast, needs to be underpinned by reasons. In this, it resembles love, of which theologically speaking it is a specific mode. It must be able to pick out the features of a situation that render it credible. Otherwise it is just a gut feeling, like being convinced that there is an octopus under your bed. Hope must be fallible, as temperalmental cheerfulness is not.

even when optimism acknowledges that the facts do not support it, its ebullience can remain undented. Mark Tapley, a character in Charles Dickens’s Martin Chuzzlewit, is so fanatically good-humoured that he seeks out the kind of dire situations that would drive others to despair, so as to demonstrate that his geniality is not bought on the cheap. Since Tapley wants his circumstances to be as distressing as possible in order to feel satisfied with himself, his optimism is actually a form of egoism, as are most points of view in the novel. It is akin to sentimentalism, another form of congeniality which is secretely about ifself. Selfishness is so rife in Martin Chuzzlewit that even Tapley’s generosity of spirit is portrayed as a kind of idiosincrasy or a quirk of temperament, scarcely a moral phenomenon at all. There is a sense in which he does not really want his situation to improve, since this would rob his heartiness of its moral worth. His jovial disposition is thus complicit with the forces that spread misery around him. The pessimist is similarly suspicious of efforts at improvement – not because they would deprive him of opportunites for jolliness, but because he believes that they are almost certain to fail.

Optimists tend to believe in progress. But if things can be improved, then it follows that their present condition leaves something to be desired. In this sense, optimism is not quite as bullish as what the eighteenth century knew as optimalism – the Leibnizian doctrine that we inhabit the best of all possible worlds. Optimism is not as optimistic as optimalism. For the optimalist, we already enjoy the best of all possible cosmic arrangements; the optimist, by contrast, may acknowledge the shortcomings of the present while looking to a more lustrous future. It is a question of whether perfection is here already, or whether it is a goal toward which we are heading. It is not hard, however, to see how optimalism can constitute a recipe for moral inertia, which might then undercut its claim that the world cannot be improved on.

optimalists are as bereft of hope as nihilists because they have no need of it. Since they see no call for change, they may find themselves in league with those conservatives for whom such change is deplorable, or for whom our condition is too corrupt to allow of it. Henry James remarks that “although a conservative is not necessarily an optimist, I think an optimist is pretty likely to be a conservative.” Optimists are conservatives because their faith in a benign future is rooted in their trust in the essential soundness of the present. Indeed, optimism is a typical component of ruling-class ideologies. If governments do not generally encourage their citizents to believe that there is some frightful apocalypse lurking around the corner, it is partly because the alternative to a bright-eyed citizenry may be political disaffection. Bleakness, by contrast, can be a radical posture. Only if you view your situation as critical do you recognize the need to transform it. Dissatisfaction can be a goad to reform. The sanguine, by contrast, are likely to come up with sheerly cosmetic solutions. True hope is needed most when the situation is at its starkest, a state of extremity that optimism is generally loath to acknowledge. One would prefer not to have to hope, since the need to do so is a sign that the unpalatable has already happened. For the Hebrew scriptures, for example, hope has a gloomy subtext, involving as it does the confounding of the ungodly. If one has need of the virtue, it is because there are a great many villains around.

Friedrich Nietzsche distinguishes in Schopenhauer as Educator between two kinds of cheerfulness – one inspired by a tragic confrontation with the terrible, as with the ancient Greeks, and a shallow brand of heartiness which buys its buoyancy at the expense of an awareness of the irreparable. It is unable to look the monsters it purports to combat squarely in the eyes. To this extent, hope and temperamental optimism are at daggers drawn. True lightness or spirit in Nietzsche’s view is arduous, exacting, a question of courage and self-overcoming. It dismantles the distinction between joy and seriousness, which is why he can write in Ecce Homo of being “cheerful among nothing but hard truths.” Nietzsche had, to be sure, disreputable reasons for rejecting optimism as well. In The Birth of Tragedy he dismisses it in macho spirit as a “weakling doctrine,” and associates it with the dangerous revolutionary aspirations of the “slave class” of his day.

Theodor Adorno once observed that those thinkers who give us the sober, unvarnished truth (he had Freud in particular in mind) were of more service to humanity than the wide-eyed utopianists. We shall be seeing later how Adorno’s colleague Walter Benjamin built his revolutionary vision on a distrut of historical progress, as well as on a profound melancholia. Benjamin himself calls this outlook "pessimism," but one might equally see it as realism, that most difficult of moral conditions to attain. In a celebrated essay on surrealism, he speaks of the urgent need to "organize" pessimism for political ends, countering the facile optimism of certain sectors of the left. There is, he writes, a need for "pessimism all along the line". Absolutely. Mistrust of the fate of literature, mistrust of the fate of freedom, mistrust of the fate of European humanity, but three times mistrust of all reconciliation between classes, between nations, between individuals. And unlimited trust only in I.G. Farben and the peaceful perfection of the air force. Benjamin’s dogged skepticism is in the service of human welfare. It is an attempt to remain coldly unmystified for the sake of constructive action. In other hands, to be sure, this despondent vision might call the very possibility of political transformation into question. Perhaps a certain impotence belongs to the general cataclysm. If this is so, then the worse your conditon grows, the harder it may be to alter. This is not Benjamin’s view. For him, the refutation of optimism is an essential condition of political change.

primeiras páxinas do primeiro capítulo de Hope Without Optimism (2015)

tradución mala por @xindiriz